XADGUDUBYADA ISRAA’IIL IYO SHARCIGA CAALAMIGA AH
Heshiisyada Geneva iyo Axdiga Qaramada Midoobay waa tiirarka ugu muhiimsan ee sharciga caalamiga ah ee ilaalinaya madaxbannaanida dalalka, gaar ahaan marka laga hadlayo xaaladaha dagaalka iyo is-maamulka.
1. Heshiisyada Geneva (Geneva Conventions)
Heshiisyada Geneva ee 1949 iyo Protocol-ladooda dheeraadka ah waxay saldhig u yihiin sharciga bani’aadantinimada ee caalamiga ah (International Humanitarian Law). Waxay si gaar ah u difaacaan dadka aan ka qaybgalin dagaalka, maxaabiita iyo Dhawacyada.
Heshiisyadani waxay xaddidaan xadgudubyada dagaalka, waxayna dhigayaan in kuwa ku xadgudba la maxkamadeeyo.
2. Axdiga Qaramada Midoobay (UN Charter)
Axdiga Qaramada Midoobay, oo la saxiixay 1945, wuxuu dhigayaa mabaadi’da aasaasiga ah ee xiriirka caalamiga ah, oo ay ku jiraan:
– Sinnaanta madaxbannaanida dalalka: Qodobka 2(1) wuxuu sheegayaa in dhammaan xubnaha Qaramada Midoobay ay leeyihiin sinaan madaxbannaani ah.
Xallinta khilaafaadka si nabad ah: Qodobka 2(3) wuxuu ku boorinayaa dhammaan xubnuhu inay xalliyaan khilaafaadkooda si nabad ah, si aanay khatar ugu noqon nabadda iyo amniga caalamiga ah.
– Ka hortagga faragelinta arrimaha gudaha ee dal kale:
Axdigu wuxuu mamnuucayaa faragelinta arrimaha gudaha ee dal kale, isagoo xoojinaya madaxbannaanida iyo is-maamulka dalalka xubnaha ah.
3. Xiriirka Heshiisyada Geneva iyo Axdiga Qaramada Midoobay.
Labadan heshiis waxay si wadajir ah u xoojiyaan ilaalinta madaxbannaanida dalalka:
– Heshiisyada Geneva: Waxay diiradda saaraan ilaalinta dada iyo xaddidaadda xadgudubyada dagaalka, iyagoo dhigaya in xadgudubyadaas laga hortago oo la ciqaabo.
– Axdiga Qaramada Midoobay: Wuxuu dhigaa mabaadi’da guud ee xiriirka caalamiga ah, isagoo xoojinaya in dal walba uu leeyahay madaxbannaani buuxda, isla markaana khilaafaadka lagu xalliyo si nabad ah.
Marka la eego xaaladda Falastiin, labadan heshiis waxay si gaar ah u taageerayaan madaxbannaanida Falastiin iyo ilaalinta xuquuqda dadka reer Falastiin.
Israa’iil oo taageero ka helaysa Maraykanku waxay si joogto ah ugu xadgudubtaa sharciga caalamiga ah, xuquuqda aadanaha iyo madaxbanaanida shacabka Falastiin iyo Wadama badan oo carab ah oo ay Qadar ugu dambeysay.
Deegaameynta Yuhuudu ka wado dhulka lahaysto ee rer Falastiin wuxu khilafsanyahay Axdiga Qaramada midoobay iyo Qaraarada Golaha Amaanka.
Ficillada noocan ah oo ay ka mid yihiin xasuuqa, barakicinta, iyo burburinta hantida rayidku, waxay si cad u jebinayaan xeerarka caalamiga ah ee Geneva Conventions iyo Axdiyada xuquuqda aadanaha.
Maxaa ka dhalan kara?
Haddii aan si degdeg ah loo joojin xadgudubyadan:
– Waxaa sii xumaan doona nabadda gobolka.
– Waxa kordhaya nacaybka iyo kala qaybsanaanta caalamiga ah.
– Caddaalad-darradu waxay dhalisaa jiilal cusub oo niyad-jabsan.
Su’aasha Muhiimka ah: Ma suuragal baa in dal walba uu sharciga gacanta ku qaato?
Jawaabtu waa (#Haa iyo #Maya).
Waa #Maya:
Haddii dal walba uu iskiis ula xisaabtamo cid uu u arko dambile caalami ah, waxa dhici kara:
-Fowdo siyaasadeed oo aan xad lahayn.
– Dagaal aan kala sooc lahayn oo dunida halis gelin kara.
– Dhaawac weyn oo soo gaadha nidaamka sharci ee caalamiga ah.
Jawaabtu waa #Haa.
Quwadihii waweynaa oo ugu horeeyo Mareykan, Ruush iyo Isra’iil ayaa Sharcigii gacanta ku qaatay.
Maxaa La Gudboon Beesha Caalamka?
– Inay si dhab ah uga falceliso xadgudubyada joogtada ah.
– In la taageero xal waara oo caddaalad iyo sinnaanta lagu gaadho.
– In Israa’iil lagu cadaadiyo inay ixtiraamto shuruucda caalamiga ah.
Waa maxay Waajibka Saaran Wadamada Islanku?
1. Midnimo Siyaasadeed:
-Taageero buuxda oo bini’adamnimo iyo mid siyaasadeed.
– Mowqif mideysan oo lagu cambaareeyo xadgudubyada Israa’iil.
– Difaac sharci iyo mid diblomaasiyadeed oo xoog leh.
2. Cadaadis Dhaqaale:
– Joojinta xiriirka ganacsi iyo la shaqeynta shirkadaha taageera Israa’iil.
– Maalgashi dheeraad ah oo la siiyo shacabka Falastiin.
-inla joojiyo heshiisyada wadashaynta ee wadamada Islamka iyo isra’iil.
3. Taageero Sharci ah:
-In Dawladaha Islamku taageeraan dacwadaha ka dhanka ah Isra’iil ee la xiriira dambiyada dagaal ka iyo xasuuqa shacabka rer falastiin.
– Dacwad lagaga furo Israa’iil maxkamadaha caalamiga ah (ICC & ICJ).
Maxaa ka dhalan kara marka adduunka lagu xukumo awood keliya?
Dunida sida muuqata haddii la isku xukumo awoodda oo kaliya, iyadoo la iska indhatirayo cadaaladda, xuquuqda aadamaha iyo madax-bannaanida dawladaha, waxay sababaysaa nidaam aan caddaalad ku dhisnayn.
Waddamada awoodda badan waxay u adeegsan karaan awoodooda si ay u dulmiyaan kuwa yaryar, taasoo horseedi karta:
– Xasillooni darro siyaasadeed.
– Colaado hubeysan.
– Iyo burbur ku yimaada nidaamka caalamiga ah.
Waxaa lama huraan ah in la dhowro:
– Sharciga caalamiga ah.
– Mabaadi’da sinnaan.
– Iyo wada noolaanshaha bulshooyinka.
Dawlad kasta iyo shacab kastaba waa in ay cod u noqdaan cadaaladda si ayna u suulin rajada nabadda iyo sinnaanta dunidu.
#Gabagabadii:
Haddii aan Dadka Caqliga leh iyo Dawladuhu aanay kor uqaadin Xaqa, Cadaaladda iyo Xurmeynta sharciga si an Dunidu unoqon meel lagu kala xoog roomaado.
Xadgudubyada isra’iil hadii an laga hortagin waxay khatar galinayaan xasiloonida Gobolka Bariga dhexe iyo Caalamkaba, waxay dhalinkaraan Nacayb, isbahaysiyo hubaysan iyo Fawdo siyaasadeed.
“Islaamku wuxu ina farayaa in aan dulmiga la aqbalin”.
Qore: Abdirizak Aided Mohumed